Sao chép giáo trình để học có vi phạm quyền tác giả hay không?

Sao chép giáo trình để học có vi phạm quyền tác giả hay không?

Trong bối cảnh công nghệ ngày càng phát triển, việc sao chép giáo trình học trở thành một vấn đề gây tranh cãi trong nhiều môi trường học thuật. Điều này đặt ra câu hỏi liệu việc sao chép, dù chỉ với mục đích học tập, có vi phạm quyền tác giả hay không. Quyền tác giả bảo vệ quyền lợi của tác giả đối với sản phẩm trí tuệ mà họ sáng tạo ra, và việc sao chép các giáo trình học có thể xâm phạm đến quyền lợi này. Tuy nhiên, cũng cần phải xem xét các yếu tố như mục đích sử dụng, phạm vi sao chép và các quy định pháp lý để xác định tính hợp pháp của hành động này. 

1. Quyền tác giả là gì?

Theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2009, 2019), quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với các tác phẩm mà họ sáng tạo ra hoặc sở hữu. Đối tượng của quyền tác giả bao gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học, trong khi đó các đối tượng quyền liên quan đến quyền tác giả bao gồm các cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng và tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa (Khoản 1 Điều 3, Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi, bổ sung 2009, 2019).

Quyền tác giả đối với tác phẩm bao gồm hai nhóm quyền: quyền nhân thân và quyền tài sản, cụ thể:

Quyền nhân thân:

  • Đặt tên cho tác phẩm;
  • Được ghi tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm và được nêu tên khi tác phẩm được công bố hoặc sử dụng;
  • Công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm;
  • Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, ngăn cấm mọi hành vi sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm làm phương hại đến danh dự, uy tín của tác giả.

Quyền tài sản:

  • Làm tác phẩm phái sinh;
  • Biểu diễn tác phẩm trước công chúng;
  • Sao chép tác phẩm;
  • Phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm;
  • Truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng các phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điện tử hoặc các phương tiện kỹ thuật khác;
  • Cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính (Điều 19 và Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi, bổ sung 2009, 2019).

2. Sao chép giáo trình để học có vi phạm quyền tác giả không?

Khoản 1 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2022) quy định về các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm:

  • Tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình và tác phẩm khác được thể hiện dưới dạng chữ viết hoặc ký tự khác;
  • Bài giảng, bài phát biểu và bài nói khác;
  • Tác phẩm báo chí;
  • Tác phẩm âm nhạc;
  • Tác phẩm sân khấu;
  • Tác phẩm điện ảnh và tác phẩm được tạo ra theo phương pháp tương tự (sau đây gọi chung là tác phẩm điện ảnh);
  • Tác phẩm tạo hình, mỹ thuật ứng dụng;
  • Tác phẩm nhiếp ảnh;
  • Tác phẩm kiến trúc;
  • Bản họa đồ, sơ đồ, bản đồ, bản vẽ liên quan đến địa hình, kiến trúc, công trình khoa học;
  • Tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian;
  • Chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu.

Theo đó,  giáo trình thuộc loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả. Tuy nhiên, theo quy định tại khoản 6, Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung 2009, 2022), có một số trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố mà không cần xin phép và không phải trả tiền nhuận bút, thù lao. Những trường hợp này bao gồm:

  • Tự sao chép một bản duy nhất để phục vụ nghiên cứu khoa học hoặc giảng dạy cá nhân;
  • Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận hoặc minh họa trong tác phẩm của mình;
  • Trích dẫn tác phẩm cho mục đích báo chí, trong các ấn phẩm định kỳ, chương trình phát thanh, truyền hình, hoặc phim tài liệu mà không làm sai ý tác giả;
  • Trích dẫn tác phẩm để giảng dạy trong nhà trường, không nhằm mục đích thương mại và không làm sai ý tác giả;
  • Sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện phục vụ nghiên cứu;
  • Biểu diễn tác phẩm sân khấu hoặc các loại hình nghệ thuật khác trong các buổi sinh hoạt văn hóa, tuyên truyền cổ động không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào;
  • Ghi âm, ghi hình trực tiếp buổi biểu diễn để đưa tin thời sự hoặc giảng dạy;
  • Chụp ảnh, quay phim tác phẩm tạo hình, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng trưng bày nơi công cộng nhằm giới thiệu tác phẩm;
  • Chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị;
  • Nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng riêng.

Như vậy, nếu chỉ sao chép một bản duy nhất với mục đích học tập, nghiên cứu, giảng dạy và không nhằm mục đích thương mại, thì việc sao chép đó không được coi là vi phạm bản quyền.

Song, cần lưu ý, nếu việc sao chép không nằm trong các trường hợp được phép theo quy định tại khoản 6, Điều 1 của Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2009, 2022), thì sẽ bị coi là vi phạm bản quyền và sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật.